مقررات و استانداردهای برق ساختمان در سطح بین‌المللی

استانداردهای جهانی برق ساختمان مجموعه‌ای از مقررات ایمنی برق برای طراحی، نصب و نگهداری سیم‌کشی ساختمان هستند. هدف این کدهای استاندارد تضمین سیستم‌های برق ایمن و مطمئن است که از حفاظت افراد و اموال اطمینان حاصل کنند. تمامی سیم‌کشی‌ها باید طبق استانداردهای ایمنی برق ساختمان نصب شوند تا خطرات ناشی از برق‌گرفتگی، آتش‌سوزی و آسیب‌های احتمالی به حداقل برسد.

استانداردهای بین‌المللی برق ساختمان

نوع سیم و کابل برق براساس ولتاژ کاری، جریان الکتریکی و شرایط محیطی مانند دمای محیط، رطوبت، نور مستقیم خورشید و مواد شیمیایی تعیین می‌شود. همچنین، دستگاه‌های حفاظتی، کلیدها و تابلوهای برق باید متناسب با ولتاژ، جریان و عملکرد مدار انتخاب و نصب شوند تا سیستم برق ساختمان ایمن و استاندارد باشد.

اگر قصد نصب یا تعمیر برق ساختمان، خانه یا باغ خود را دارید، حتماً از استانداردهای جهانی برق ساختمان پیروی کنید و نصاب برق دارای صلاحیت و مجوز رسمی انتخاب کنید تا کاربری ایمن و استاندارد سیستم برق تضمین شود.

استاندارد برق ساختمان IEC 60364

IEC 60364 یکی از مهم‌ترین استانداردهای جهانی تاسیسات الکتریکی ساختمان است که به طراحی، نصب و نگهداری سیم‌کشی ساختمان‌ها می‌پردازد. هدف این استاندارد، هماهنگ‌سازی استانداردهای ملی برق ساختمان در قالب یک استاندارد بین‌المللی IEC است. در اتحادیه اروپا، این استاندارد با عنوان HD 60364 توسط CENELEC منتشر شده است.

ساختار استاندارد IEC 60364 شامل بخش‌های کلیدی زیر است:

• قسمت 1: اصول اساسی، ارزیابی ویژگی‌های کلی و تعاریف

• قسمت 4: حفاظت از نظر ایمنی

  • بخش 41: حفاظت در برابر شوک الکتریکی

  • بخش 42: حفاظت در برابر اثرات حرارتی

  • بخش 43: حفاظت در برابر جریان بیش از حد

  • بخش 44: حفاظت در برابر اختلالات ولتاژ و اثرات الکترومغناطیس

استانداردهای جهانی برق ساختمان به طور خاص کار نصب و راه‌اندازی برق در ساختمان‌های مسکونی مانند خانه و آپارتمان را پوشش می‌دهد. کار در ساختمان‌های صنعتی یا تجاری تحت پوشش مقررات برق محل کار 1989 است و مسئولیت ایمنی این کار بر عهده مجری بهداشت و ایمنی (HSE) می‌باشد.

این استانداردها مشخص نمی‌کنند که چه کسی می‌تواند نصب برق ساختمان را انجام دهد، اما تاکید دارند که کار نصب باید ایمن و مطابق با استانداردها باشد. حتی اگر قصد دارید نصب برق ساختمان خود را انجام دهید، باید مهارت کافی داشته باشید و از راهنمایی‌ها و منابع معتبر استفاده کنید. استاندارد IEC 60364 ایمنی لوازم برقی را مشخص نمی‌کند، اما ایمنی سیم‌ها و اتصالات ثابت وسایل برقی را الزامی می‌داند.

استانداردهای جهانی برق ساختمان

استانداردهای برق ساختمان مجموعه‌ای از مقررات ایمنی و فنی برای سیم‌کشی، کلیدها، پریزها و تجهیزات الکتریکی ساختمان هستند که ایمنی افراد و حفاظت از اموال را تضمین می‌کنند. رعایت این استانداردهای سیم‌کشی ساختمان برای اجرای پروژه‌های مسکونی و تجاری ضروری است.

استانداردهای سیم کشی ساختمان

• تمامی سیم‌کشی‌ها اعم از روکار و توکار باید در داخل لوله‌های مخصوص سیم‌کشی یا ترانکینگ انجام شود و برای شاخه‌ها، زاویه‌ها، سه‌راهی‌ها و چهارراه‌ها از وسایل استاندارد و مخصوص هر مسیر استفاده شود.

• جعبه‌های کلید، پریز و سایر اتصالات باید با نوع لوله و سیم کشی هم‌آهنگ باشند.

• نسبت قطر داخلی لوله‌ها به قطر سیم‌ها باید حداقل ۱.۳ برابر باشد.

• لوله‌ها هنگام نصب باید خالی و آماده عبور سیم یا کابل باشند و پس از تکمیل به داخل هدایت شوند.

• مدارهایی که زیر کف قرار می‌گیرند، فقط باید از لوله‌های فولادی یا پلاستیکی صلب ساخته شوند.

• بست‌های لوله روکار باید دوپیچه باشند و لوله‌ها با دیوار یا سقف تماس نداشته باشند (حداقل فاصله ۶ میلی‌متر).

• در هر مسیر لوله‌کشی، جمع خم‌ها نباید از ۳۶۰ درجه (چهار خم ۹۰ درجه) بیشتر باشد.

• لوله‌ها باید بریده و لبه‌ها صاف باشند و تغییر نوع لوله بدون تعبیه جعبه مجاز نیست.

• اتصال لوله‌ها به دستگاه‌های دارای لرزش (مثل موتور) باید با لوله فولادی انعطاف‌پذیر و بوش مناسب حداقل ۲۰ سانتی‌متر انجام شود.

• سیم‌ها تا مقطع ۱۰ میلی‌متر مربع با عایق PVC باشند و اتصالات توسط ترمینال پیچ‌دار انجام شود.

• پیچیدن سیم‌ها به دور هم با نوار چسب و استفاده از بندهای پلاستیکی یا بست میخی برای روکار ممنوع است.

استانداردهای پریزها

• جریان نامی پریزهای تک فاز حداقل ۱۶ آمپر باشد و دو شاخه‌ها به هم وصل شوند.

• پریزها باید اتصال اضافی برای هادی حفاظتی داشته باشند.

• برای محیط‌های خاص با جریان متفاوت (۶۰، ۱۰۰، ۴۰۰ هرتز یا DC) باید از پریزهای مناسب محیط استفاده شود.

• جریان نامی پریزهای سه فاز حداقل ۱۶ آمپر باشد و حداقل یک یا دو اتصال برای هادی حفاظتی یا خنثی داشته باشند.

استانداردهای کلیدها

جریان اسمی کلیدها بسته به نوع بار:

• بارهای رآکتیو (مثل موتور): ۱.۲۵ برابر جریان مصرف

• بارهای مقاومتی (مثل لامپ رشته‌ای): جریان مصرف

• بارهای خازنی (مثل لامپ گازی با خازن، موتور با راه‌اندازی خازنی): دو برابر جریان مصرف

کلیدهای قطع و وصل سریع باید برای جریان متناوب مناسب باشند.

کلیدهای تبدیل و کلیدهای کنترل مدارها باید فقط هادی فاز را قطع و وصل کنند و اتصال هادی خنثی برای کنترل ممنوع است.

استانداردهای فاصله‌ها

• آویز لامپ‌ها از سقف: ۳۰ تا ۵۰ سانتی‌متر

• فاصله کابل‌ها از دیوار: حداقل ۲ سانتی‌متر

• فاصله پریزها از کف: ۳۰ تا ۴۰ سانتی‌متر

• فاصله پریز حمام: ۱۲۰ سانتی‌متر

• فاصله پریز آشپزخانه: ۶۰ تا ۱۲۰ سانتی‌متر

• فاصله جعبه فیوز از لوله‌های گاز و آب: ۱ متر

• ارتفاع جعبه فیوز از کف: ۱۵۰ تا ۱۷۰ سانتی‌متر

• فاصله کلیدها از کف: ۱۱۰ تا ۱۲۰ سانتی‌متر

• فاصله گوشی آیفون از کف: ۱۴۰ تا ۱۵۰ سانتی‌متر

• فاصله پریزها از یکدیگر: حداکثر ۳ متر و از درب: ۱.۵ متر

استانداردهای ظرفیت فیوزها

• فیوز روشنایی: ۱۰ آمپر

• فیوز کنتور: ۲۵ آمپر

• فیوز پریزها: ۱۶ آمپر

• فیوز کولر گازی و فیوز اصلی: ۲۰ آمپر

استانداردهای سطح مقطع سیم‌ها

• سیم‌های پریز: ۲.۵ میلی‌متر مربع

• سیم‌های روشنایی: ۱.۵ میلی‌متر مربع

• سیم‌های کولر آبی: ۲.۵ میلی‌متر مربع

• سیم‌های اصلی برق: ۴ میلی‌متر مربع

• سیم‌های کولر گازی: ۴ میلی‌متر مربع

موارد پرخطر در برق ساختمان

برخی از کارهای برق ساختمان به دلیل خطر بالای برق‌گرفتگی، آتش‌سوزی و آسیب به تجهیزات، نیاز به احتیاط ویژه و رعایت استانداردهای جهانی برق ساختمان دارند. مهم‌ترین موارد پرخطر عبارتند از:

• نصب یک واحد مصرف‌کننده جدید یا جعبه فیوز

• ایجاد یک مدار کامل جدید، مانند مدار مخصوص اجاق گاز، کولر یا تجهیزات پرتوان دیگر

• تغییرات در مدارهای موجود در مکان‌های خاص، مانند افزودن نقطه روشنایی در حمام، دوش یا فضاهای مرطوب

اکثر تعمیرات، تعویض‌ها و نگهداری ساده، و همچنین تغییرات یا افزودن مدارها در مکان‌های غیرخاص، به عنوان کار پرخطر محسوب نمی‌شوند.

با این حال، هرگونه کار برقی در خانه، باغ، گاراژ، سوله یا انبار باید مطابق با استانداردهای بین‌المللی برق ساختمان (IEC 60364) انجام شود تا ایمنی افراد و تجهیزات تضمین شود.

استاندارد CE اروپا

استاندارد CE نشان‌دهنده تطابق محصولات با مقررات و استانداردهای اروپایی است. این علامت تضمین می‌کند که محصول از نظر بهداشت، ایمنی و حفاظت از محیط زیست مطابق استانداردهای اروپا تولید شده است.

• مجوز استفاده از علامت CE تنها زمانی به تولیدکنندگان داده می‌شود که تمامی الزامات بخشنامه‌های مرتبط با محصول رعایت شده باشد.

• تمامی محصولات اشنایدر الکتریک دارای علامت استاندارد CE هستند.

• وجود این علامت باعث می‌شود محصولاتی که CE ندارند، در بازار فروش اروپا با مشکل مواجه شوند و در نظر مصرف‌کننده، عدم وجود CE به معنی ناسازگاری با مقررات تلقی شود.

• توجه: برخی تولیدکنندگان چینی از نشانه CE مخفف China Export استفاده می‌کنند. تفاوت در فاصله دو حرف در این دو علامت قابل مشاهده است.

استاندارد NEC آمریکا

NEC مخفف National Electrical Code است و یکی از استانداردهای ملی آمریکا در زمینه ایمنی تأسیسات الکتریکی و حفاظت در برابر آتش به شمار می‌رود. این استاندارد برای طراحی، نصب و نگهداری سیستم‌های برق در ساختمان‌ها الزامی است.

استاندارد VDE آلمان

VDE مخفف عبارت آلمانی Verband der Elektrotechnik و مربوط به انجمن برق، الکترونیک و فناوری اطلاعات آلمان است.

• نشان استاندارد VDE تضمین‌کننده ایمنی و کیفیت تجهیزات برق و فناوری اطلاعات است.

• مؤسسه آزمایش و صدور گواهینامه VDE یک نهاد معتبر ملی و بین‌المللی در آلمان است که تست و صدور گواهینامه برای دستگاه‌ها، تجهیزات و اجزای سیستم‌های برقی را انجام می‌دهد.

• کدهای استاندارد VDE به صورت متریک تدوین شده و در ایران نیز کاربرد زیادی دارند.

استاندارد برق بین‌المللی ISO

ISO که مخفف International Organization for Standardization است، یکی از سازمان‌های بین‌المللی معتبر در زمینه تدوین و توسعه استانداردها به شمار می‌رود. این سازمان جهانی با هدف هماهنگی و استانداردسازی فعالیت‌ها در سطح بین‌المللی تأسیس شده و بیش از ۱۳۰ عضو فعال دارد:

• ۹۰ عضو اصلی

• ۳۴ عضو مکاتبه‌ای

• ۸ عضو مشترک

موسسه ملی استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران (ISIRI) نیز یکی از اعضای این سازمان است و فعالیت‌های خود را در چارچوب استانداردهای بین‌المللی ISO انجام می‌دهد.

استفاده از استانداردهای ISO در برق ساختمان و تجهیزات الکتریکی موجب افزایش ایمنی، کیفیت و سازگاری محصولات با استانداردهای جهانی می‌شود.

استاندارد برق ANSI

ANSI که مخفف American National Standards Institute است، یک سازمان غیرانتفاعی آمریکایی است که وظیفه نظارت بر صدور مجوز استانداردها برای خدمات، محصولات و نحوه انجام کارها را بر عهده دارد.

این موسسه همچنین استانداردهای ملی آمریکا را با استانداردهای بین‌المللی هماهنگ می‌کند تا محصولات و خدمات آمریکایی با معیارهای جهانی مطابقت داشته باشند.

استفاده از استاندارد ANSI در برق ساختمان و تجهیزات الکتریکی موجب می‌شود تا ایمنی، کیفیت و سازگاری با استانداردهای بین‌المللی تضمین شود.

استاندارد UL آمریکا

UL که مخفف Underwriters Laboratories است، یکی از استانداردهای مهم برق آمریکا به شمار می‌رود و تخصص آن ایمنی و حفاظت در برابر حریق و برق‌گرفتگی تجهیزات الکتریکی است.

• این موسسه تجهیزات الکتریکی را آزمایش کرده و گواهینامه استفاده از آن را صادر می‌کند.

• علامت UL در دو نوع UL Recognized و UL Listed ارائه می‌شود که هرکدام مفهوم خاص خود را دارند.

• محصولاتی که این علامت را دارند، نشان می‌دهند که تمام الزامات ایمنی برق و آتش‌سوزی را پشت سر گذاشته‌اند.

استاندارد DIN آلمان

DIN مخفف Deutsches Institut für Normung است و موسسه استاندارد آلمان به شمار می‌رود.

• این استاندارد شامل مجموعه‌ای از قوانین تولید، تست، اندازه‌گیری و ارزیابی محصولات صنعتی است.

• بیش از ۳۰,۰۰۰ عنوان استاندارد توسط DIN اجرا می‌شود و تقریبا تمام جنبه‌های تکنولوژیکی محصول بررسی و تایید می‌گردد.

• استاندارد DIN در بسیاری از کشورهای جهان مورد تایید و استفاده قرار می‌گیرد.

استاندارد GS آلمان

GS به عنوان نماد ایمنی تجهیزات الکتریکی در آلمان شناخته می‌شود.

• این استاندارد گواهینامه استفاده از محصولات جدید را بر اساس مقررات ایمنی آلمان صادر می‌کند.

• قوانین GS شامل ایمنی کار با تجهیزات ولتاژ پایین است.

• استفاده از نشان GS همراه با عبارت TÜV Rheinland GS Mark نشان می‌دهد که دستگاه توسط شرکت TÜV Rheinland تست و بررسی شده است.

استانداردهای مهم صنعت برق در ایران

🏛️ استاندارد ملی ایران (ISIRI)

• سازمان ملی استاندارد ایران شامل ۲۸ کمیته ملی است و عضو سازمان بین‌المللی ISO می‌باشد.

• کمیته‌ها مسئول تدوین استاندارد ملی و سازمان نظارت بر اجرای استانداردها هستند.

• محصولاتی که علامت ISIRI دارند، با تمام استانداردهای ملی ایران مطابقت دارند.

⚡ استانداردهای برق وزارت نیرو

• تهیه و تدوین پروتکل‌ها و مقررات استفاده از تاسیسات الکتریکی بر عهده شرکت توانیر است.

• توانیر همچنین نظارت بر اجرای استانداردهای برق ساختمان و تاسیسات را انجام می‌دهد.

🏗️ سازمان نظام مهندسی کشور

• مسئول انتشار مقررات و استانداردهای ملی ساختمان است.

• شامل مشخصات عمومی، فنی و اجرایی تاسیسات برقی ساختمان در سطوح ضعیف و متوسط می‌شود.

🛢️ استاندارد ایران پترولیوم (IPS)

• IPS مخفف Iranian Petroleum Standards و ویژه حوزه شرکت نفت ایران است.

• استانداردها بر اساس اطلاعات فنی، نشریات علمی و دانش ملی و بین‌المللی تدوین می‌شوند.

• گواهینامه IPS یک مدرک معتبر در حوزه استانداردهای وزارت نفت است.