هر آنچه یک برقکار ساختمان باید یاد بگیرد
تابلو برق فضایی است که تجهیزات مختلف برقی بر روی آن نصب میشوند و از این تجهیزات در برابر خطرات محافظت میکند. محفظه بسته تابلو برق باعث میشود تا مشکلات ناشی از نصب تجهیزات و خطرات محیطی مانند اتصال کوتاه کاهش یابد و ایمنی سیستم برق ساختمان به طور قابل توجهی افزایش یابد.
راهنمای جامع برای برقکاران ساختمان
در این مقاله به تابلو برق فشار ضعیف و نحوه طراحی و ساخت تابلو برق فشار ضعیف پرداخته میشود.
لازم به ذکر است که برای تابلو برق همیشه نیازی به محفظه بسته وجود ندارد و بسته به نوع پروژه، تابلوها میتوانند باز یا بسته باشند. تابلوهای برق از جهات مختلف دستهبندی میشوند:
-
از نظر ساختار
-
از نظر محل نصب
-
از نظر ولتاژ
از نظر ولتاژ، تابلوهای برق به سه دسته اصلی تقسیم میشوند:
-
تابلوهای فشار ضعیف
-
تابلوهای فشار متوسط
-
تابلوهای فشار قوی
این دستهبندی به برقکاران و مهندسین برق ساختمان کمک میکند تا انتخاب مناسب تابلو برق متناسب با نیاز پروژه و سطح ایمنی مورد انتظار را انجام دهند.
سیمکشی ساختمان
در ابتدا باید گفت که اجرای برقکشی ساختمان بدون یک نقشه حرفهای سیمکشی امکانپذیر نیست. در این نقشه، با توجه به نوع پروژه، روش سیمکشی مناسب انتخاب شده و ابزار و تجهیزات مورد نیاز برقکاری محاسبه و خریداری میشوند. سیمکشی روکار و توکار دو روش اصلی هستند که انتخاب هر کدام به نوع ساختمان و قدمت سازه بستگی دارد. در ادامه به معرفی هر یک و جزئیات آنها میپردازیم.
سیمکشی روکار ساختمان
سیمکشی روکار به سیمکشیای گفته میشود که سیمها و کابلها بر روی دیوار نصب میشوند. پس از طراحی نقشه و تعیین محل دقیق کلید و پریزها، سیمها از درون لولههای برق عبور کرده و روی دیوار نصب میگردند.
در ساختمانهای قدیمیتر، سیمها حتی بدون عبور از لوله روی دیوار نصب میشدند و با میخچه فیکس میگردیدند. با گذر زمان و برای زیبایی بیشتر، سیمها در لولههای مخصوص برق قرار گرفتند تا هم امنیت بیشتر داشته باشند و هم ظاهر کار شکیلتر شود.
مزایای سیمکشی روکار:
-
هزینه کمتر نسبت به سیمکشی توکار
-
دسترسی آسان برای عیبیابی و تعمیرات
با این حال، این روش امروزه طرفداران چندانی ندارد؛ زیرا ایمنی پایینتر و نمای ناپسند دیوارها از مهمترین معایب آن محسوب میشود.
سیمکشی توکار ساختمان
برای ایمنی بالاتر و زیبایی نمای داخلی، سیمکشی توکار طراحی شده است. در این روش، سیمها به صورت مرتب و منظم در داخل دیوارها قرار میگیرند و امکان دسترسی مستقیم کمتر است، اما امنیت بسیار بالاتری دارند.
در سیمکشی توکار میتوان از سیمهای چندلایه مقاوم استفاده کرد که قابلیت عبور زیر گچ و سیمان را دارند، یا از سیمهای معمولی همراه با لولههای خرطومی مخصوص برقکشی بهره برد. با استفاده از فنرهای عبور سیم، کابلها از درون لولهها به راحتی عبور داده میشوند.
مزایای سیمکشی توکار:
-
امنیت بالا در برابر خطرات برق گرفتگی
-
ظاهر زیبا و مرتب در دیوارهای ساختمان
-
دوام و طول عمر بیشتر سیستم برق ساختمان
در اجرای سیمکشی توکار، انتخاب سیم مناسب، طراحی دقیق مسیرها و رعایت استانداردهای برق ساختمان اهمیت بسیار زیادی دارد.
انواع روشهای سیمکشی توکار ساختمان
امروزه سیمکشی توکار در اکثر ساختمانها اجرا میشود و روشهای متعددی برای انجام آن وجود دارد. برقکار ساختمان باید با توجه به نوع ساختمان و بودجه پروژه، بهترین روش را برای سیمکشی انتخاب کند. همچنین امنیت حفاظتی ساختمان و موقعیت محل نصب سیمها در انتخاب روش مناسب بسیار مهم است.
۱. سیمکشی توکار با جعبه تقسیم
در گذشته، روش سیمکشی با جعبه تقسیم بسیار رایج بود. در این روش، سیمکشی در قسمت بالایی دیوار انجام میشد و سیمها از طریق یک مجرا به شکل افقی عبور میکردند. جعبه تقسیم در نقاط مشخص (معمولاً ۳۰ سانتیمتر بالای کلید و پریزها) نصب میشد و انشعابات سیمها درون آن انجام میگرفت.
جعبه تقسیم در جنسهای مختلف مانند پلاستیک، فلز، گالوانیزه، آلومینیوم و استیل موجود است و بسته به شرایط پروژه انتخاب میشود. نکات کلیدی استفاده از جعبه تقسیم شامل:
-
سیمها نباید لخت باشند و باید با سوکت مهار شوند.
-
چیدمان سیمها داخل جعبه باید کاملاً مرتب و قابل دسترسی باشد.
با پیشرفت تجهیزات برقکشی، این روش امروزه کمتر مورد استفاده قرار میگیرد.
۲. سیمکشی توکار با جعبه کلید و پریز
یکی از رایجترین روشهای سیمکشی توکار، استفاده از جعبه کلید و پریز (قوطی کلید و پریز) است. در این روش، قسمتی از دیوار در محل نصب کلید و پریز کنده میشود تا فضای کافی برای انشعاب سیمها ایجاد گردد.
مزایای سیمکشی با جعبه کلید و پریز:
-
ایمنی بالا و ظاهر زیبا
-
دسترسی آسان به سیمها در صورت نیاز به تعمیرات
-
رعایت استانداردهای عمق جعبه کلید که توسط برقکار حرفهای انجام میشود
این روش به دلیل زیبایی و سهولت در نگهداری، در اکثر ساختمانهای امروزی طرفداران زیادی دارد.
۳. سیمکشی توکار با جعبه فیوز
روش سیمکشی با جعبه فیوز نسبت به دو روش قبلی هزینه بیشتری دارد، اما مزایای قابل توجهی نیز ارائه میدهد. در این روش، تقسیمبندی سیمها برای هر بخش ساختمان به صورت جداگانه انجام میشود.
مزایای سیمکشی با جعبه فیوز:
-
امکان عیبیابی سریع و آسان در هر نقطه از ساختمان
-
دسترسی مستقیم به سیمهای مربوط به هر بخش
-
افزایش ایمنی و نظم سیمکشی ساختمان
معمولاً جعبه فیوز در راهروها یا مکانهای مناسب ساختمان نصب میشود و نیاز به سیمها و تجهیزات بیشتر دارد، بنابراین هزینه بالاتری را به دنبال خواهد داشت.
نکات مهم در اجرای سیمکشی توکار
-
رعایت کامل استانداردهای برق ساختمان الزامی است.
-
سیمکشی باید توسط فرد متخصص و حرفهای انجام شود، زیرا اشتباه در نصب میتواند باعث خسارات جانی و مالی جدی شود.
-
انتخاب روش مناسب سیمکشی توکار باید با توجه به نوع ساختمان، بودجه و امنیت انجام گیرد.
تابلو برق ساختمان
تابلو برق فشار ضعیف بخشی از سیستم برق ساختمان یا صنعتی است که تجهیزات مختلف برقی در آن نصب میشوند و هر کدام وظیفهای خاص در کنترل، حفاظت و اندازهگیری جریان برق دارند. لازم به ذکر است که تجهیزات تابلوهای برق فشار ضعیف و فشار قوی با یکدیگر متفاوت هستند و نمیتوان از تجهیزات مخصوص تابلوهای فشار قوی در تابلوهای فشار ضعیف استفاده نمود.
ولتاژ مورد استفاده در تابلوهای فشار ضعیف معمولاً بین ۳۸۰ ولت تا ۱۰۰۰ ولت است. برای مقایسه، تابلوهای فشار متوسط دارای ولتاژ بین ۱۰۰۰ تا ۶۳۰۰۰ ولت و تابلوهای فشار قوی بین ۶۳۰۰۰ تا ۴۰۰۰۰۰ ولت هستند.
کاربرد تابلو برق فشار ضعیف گسترده است و در اماکنی مانند پالایشگاهها، کارخانهها، ایستگاههای برق، ساختمانهای تجاری و مسکونی مورد استفاده قرار میگیرد. انتخاب نوع تابلو برق مناسب برای هر مکان بسیار مهم است تا ایمنی و عملکرد سیستم برق تضمین شود.
تغذیه تابلوهای فشار ضعیف معمولاً از طریق ترانسفورماتور با ولتاژ ۴۰۰/۲۳۰ ولت انجام میشود و به دلیل نیاز به ولتاژ پایین و کاربرد گسترده، این تابلوها در بازار برق از محبوبیت بالایی برخوردارند.
تجهیزات تابلو برق فشار ضعیف شامل قطعاتی برای قطع و وصل، اندازهگیری، کنترل و حفاظت جریان برق میشوند و انتخاب صحیح این تجهیزات نقش بسیار مهمی در ایمنی و کارایی تابلو برق دارد.
انواع تابلو برق فشار ضعیف
با توجه به نوع عملکرد و شرایط فیزیکی، تابلوهای برق فشار ضعیف در چند رده مختلف قرار میگیرند. از مهمترین آنها میتوان به تابلو برق بارانی، تابلو برق سلولی و تابلو برق دیواری اشاره کرد. در ادامه به معرفی و بررسی ویژگیهای هر یک پرداختهایم:
☔ تابلو برق بارانی
این نوع تابلو برای استفاده در فضای باز طراحی شده و دارای یک کلاهک مخصوص است که شیب آن متناسب با مکان نصب قابل تنظیم است. در جلوی تابلو، شیارهای تهویه تعبیه شده تا قطعات الکتریکی خنک بمانند.
درجه حفاظت (IP) این تابلوها معمولاً بین IP54 تا IP56 است، که باعث افزایش ایمنی و دوام تجهیزات میشود.
🏢 تابلو برق سلولی
تابلوهای سلولی فشار ضعیف به صورت ایستاده و با استفاده از پیچ و مهره طراحی میشوند. روبندهای لولایی برای جلوگیری از دسترسی به نقاط برقدار تابلو تعبیه شدهاند.
قطعات داخلی تابلو با پیچ و مهره مخصوص به سینی متصل شده و سرویس و نگهداری آنها بسیار آسان است. با باز کردن درب جلوی تابلو میتوان به راحتی به تمامی قطعات الکتریکی و تجهیزات کنترل دسترسی پیدا کرد.
🧱 تابلو برق دیواری
این نوع تابلو میتواند به صورت توکار یا روکار نصب شود و از ورق روغنی یا گالوانیزه ساخته میشود. در تابلوهای توکار معمولاً از فریم مخصوص برای افزایش سرعت نصب استفاده میشود.
روبندهای لولایی طبق استاندارد برای جلوگیری از دسترسی به نقاط برقدار طراحی شدهاند تا ایمنی برق ساختمان تضمین گردد.
طراحی تابلو برق فشار ضعیف
بازار کار طراحی تابلو برق صنعتی امروزه بسیار پررونق است و افرادی که در این حرفه فعالیت میکنند معمولاً از درآمد بالایی برخوردارند. آموزشگاههای تخصصی برق و صنعت دورههای مختلفی برای آموزش طراحی تابلو برق ارائه میدهند که شامل مراحل زیر است:
-
جوشکاری و فلزکاری بدنه تابلو
-
رنگکاری تابلو برق
-
مونتاژ بدنه و تجهیزات الکتریکی
🛠️ وسایل و ابزارهای طراحی تابلو برق فشار ضعیف
برای طراحی و ساخت تابلو برق فشار ضعیف به ابزار و تجهیزات تخصصی نیاز است که مهمترین آنها عبارتند از:
محفظه تابلو فشار ضعیف (باکس تابلو): بخش اصلی برای نصب تمامی تجهیزات
فیوزهای مینیاتوری، ریل فیوز و ریل ترمینال: جهت حفاظت و اتصال تجهیزات
مقره پلاستیکی یا سرامیکی: برای عایقکاری شینهای مسی از محفظه تابلو
شین یا شمش مسی: استفاده در بخش نول و ارت تابلو
ترانس جریان و ترانس ولتاژ: جهت اندازهگیری ولتاژ و جریان
سیمهای برق استاندارد: اتصال قطعات مختلف تابلو به یکدیگر
🔌 تجهیزات کنترلی تابلو برق فشار ضعیف
کلیدهای اتوماتیک: استفاده به عنوان فیوز مادر یا کلید اصلی
دستگاههای اندازهگیری دیجیتال و آنالوگ: نصب روی درب تابلو برای مشاهده جریان و ولتاژ
کنتاکتور (Contactor): کلید مغناطیسی برای قطع و وصل همزمان سه فاز در سرعتهای بالا
بیمتال: نصب زیر کنتاکتور برای قطع خودکار موتور در هنگام افزایش دما
تایمر، استارت و استوپ، کلید خطای جریان، فتوسل یا سنسورهای نوری: کنترل دقیق و حفاظت تجهیزات
استفاده صحیح از این تجهیزات باعث میشود تا تابلو برق فشار ضعیف علاوه بر ایمنی بالا، کارایی و طول عمر طولانی نیز داشته باشد. طراحی دقیق تابلو برق نیازمند تخصص برقکار و مهندس برق صنعتی است تا عملکرد سیستم به بهترین شکل ممکن تضمین گردد.
قطعات روی درب تابلو برق فشار ضعیف
بر روی درب تابلو برق فشار ضعیف، قطعات مختلفی نصب میشوند تا کنترل و مدیریت تابلو به سادهترین و ایمنترین شکل انجام شود. از مهمترین این قطعات میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
استارت و استوپ: برای فرماندهی به کنتاکتور و کنترل عملکرد تجهیزات اصلی تابلو
وسایل اندازهگیری ولتاژ و جریان: جهت نمایش میزان جریان و ولتاژ واقعی در هر فاز
لامپهای سیگنال: برای مشخص کردن وضعیت هر فاز و اطمینان از جریان برق
تلقهای هواکش: نصب برای تهویه و خنکسازی تجهیزات داخلی تابلو
علاوه بر موارد فوق، سافت استارها، درایوها، اینورترها و سایر قطعات کنترلی و حفاظتی نیز ممکن است بر روی درب تابلو نصب شوند تا عملکرد تابلو برق فشار ضعیف به شکل بهینه و ایمن انجام گیرد.
چگونگی نصب کلید و پریز در برق ساختمان
برای نصب کلید و پریزهای ساختمان، لازم است با نحوه سیمکشی انواع کلید و پریزها آشنایی کامل داشته باشید. در ادامه روشهای متداول سیمکشی شرح داده شده است:
💡 سیمکشی کلید تکپل و پریز
در سیمکشی کلید تکپل، سیم فاز ابتدا وارد کلید میشود و سپس از خروجی کلید تکپل به لامپ متصل میگردد. سیم نول نیز مستقیماً به لامپ وصل میشود.
برای وصل کردن پریز، هر سه سیم (فاز، نول و ارت) به پریز متصل میشوند تا پریز به صورت دائم دارای برق باشد و با فشار دادن کلید تکپل، لامپ نیز روشن گردد.
💡 سیمکشی کلید دوپل
در این روش، سیم فاز ابتدا به فیوز و سپس به مشترک کلید دوپل وصل میشود. از هر خروجی کلید دوپل میتوان به یک لامپ جداگانه سیم کشی کرد. زمانی که هر کلید در حالت ON قرار گیرد، لامپ مربوطه روشن میشود.
برای جزئیات بیشتر میتوانید مقاله مدار الکتریکی کلید دوپل را مطالعه کنید.
💡 سیمکشی کلید تبدیل
در سیمکشی کلید تبدیل، سیم فاز به مشترک کلید تبدیل متصل میشود و هر خروجی کلید به یک لامپ جداگانه وصل میگردد.
در این حالت، لامپها به صورت متناوب روشن و خاموش میشوند و با تغییر وضعیت کلید، جای لامپها تغییر میکند.
برای جزئیات کامل، مقاله مدار الکتریکی کلید تبدیل توضیحات جامعی ارائه کرده است.
💡 سیمکشی یک پل و تبدیل
در این نوع سیمکشی، تا زمانی که کلید تکپل نصب نشده باشد، کلید تبدیل کار نمیکند.
-
پس از اتصال کلید تکپل، لامپ اول و دوم روشن میشوند.
-
با تغییر وضعیت کلید تبدیل، لامپ دوم خاموش و لامپ سوم روشن میشود.
این روش بیشتر در طراحی مدارهای ساختمانی کاربرد دارد و برای سیمکشی معمولی کلید و پریزها کمتر استفاده میشود.
روش نصب کلید و پریز در ساختمان
برای نصب کلید و پریزهای ساختمان ضروری است از برقکار ماهر استفاده شود تا ایمنی و عملکرد صحیح سیستم برق ساختمان تضمین گردد. مراحل نصب به صورت زیر است:
1️⃣ قطع کامل برق
قبل از هر اقدامی، برق ساختمان باید قطع شود. برای این کار میتوان فیوز اصلی را پایین زده و از قطع جریان برق اطمینان حاصل کرد.
از آنجایی که کار با برق خطرناک و حساس است، پس از قطع فیوز، با استفاده از فازمتر یا تستر ولتاژ مطمئن شوید که هیچ جریانی در کلید و پریزها وجود ندارد.
2️⃣ جدا کردن کلید و پریز قدیمی
اگر قصد تعویض کلید و پریزهای قدیمی را دارید، ابتدا باید قاب روی کلید و پریز را جدا کنید:
-
اگر قابها دارای پیچ هستند، با پیچگوشتی آنها را باز کنید.
-
در غیر این صورت، با ابزار مناسب و اعمال فشار ملایم، قاب را به آرامی جدا نمایید.
3️⃣ جدا کردن سیمهای قدیمی
پس از برداشتن قاب، سیمهای متصل به کلید و پریز باید با دقت جدا شوند:
-
با شل کردن پیچهای اتصال سیمها، سیمها به راحتی جدا میشوند بدون نیاز به فشار اضافی.
4️⃣ وصل کردن سیمهای جدید
سیمهای جدید را به پیچهای کلید و پریز متصل کرده و محکم کنید:
-
دقت داشته باشید که محل اتصال سیمها باید مطابق سیمهای قدیمی باشد تا عملکرد صحیح سیستم برق حفظ شود.
5️⃣ نصب کلید و پریز روی دیوار
-
پریزها و کلیدها را با استفاده از چنگکها یا پیچها روی دیوار محکم کنید.
-
در صورت وجود پیچ، قاب کلید و پریز را با پیچگوشتی محکم نمایید تا نصب ایمن و استاندارد انجام شود.
نکات مهم در نقشه کشی کلید و پریز برق ساختمان
در هنگام نقشهکشی و نصب کلید و پریزهای ساختمان باید به نکات مهمی توجه شود تا سیستم برق ساختمان طبق استانداردهای برق ساختمان اجرا گردد و ایمنی و عملکرد صحیح تجهیزات برقی تضمین شود.
مکان قرارگیری وسایل برقی
در نقشه کشی کلید و پریزها باید به محل قرارگیری وسایل برقی در منزل توجه نمود.
-
برای مثال، حداقل دو نقطه در سالن برای تلویزیون در نظر گرفته شود.
-
در آشپزخانه با توجه به محل قرارگیری یخچال، ماشین لباسشویی، ماشین ظرفشویی و اجاق گاز، نقشه کلید و پریز طراحی گردد.
رعایت فاصله استاندارد در سیم کشی
تمامی سیمها و کلید و پریزها باید دارای فاصله استاندارد از یکدیگر و از زمین باشند:
-
فاصله استاندارد پریزها از کف: ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر
-
رعایت فاصلهها برای تایید برق کشی ساختمان و افزایش ایمنی برق ضروری است.
انتخاب سطح مقطع سیمها
سیمها باید مطابق استاندارد برق ساختمان و کاربرد مورد نظر انتخاب شوند:
-
سیم روشنایی: ۱.۵ میلیمتر
-
سیم پریزها: ۲.۵ میلیمتر
-
سیم اصلی برق: ۴ میلیمتر
-
سیم کولر آبی: ۲.۵ میلیمتر
تعیین تعداد و انشعابات مناسب
تعداد انشعابات برق ساختمان باید با ظرفیت کنتور هماهنگ باشد:
-
افزایش تعداد انشعابات باعث افزایش ضریب اطمینان و کاهش افت ولتاژ میشود.
-
انشعابات باید به گونهای باشد که در صورت قطع یکی از آنها، کل ساختمان دچار قطعی برق نشود.
نکات مهم در اتاقها و آشپزخانه
در اتاق خواب، کلید و پریز نباید پشت درب باشند و دسترسی به آنها آسان باشد.
تعداد پریزهای استاندارد در اتاق خواب: دو عدد
در حمام، نصب پریز توصیه نمیشود؛ اما میتوان یک پریز کنار روشویی با فاصله حداقل ۳۰ سانتیمتر نصب کرد.
پریزها نباید نزدیک لوله بخاری یا رادیاتور باشند (حداقل فاصله: ۴۰ سانتیمتر)
آشپزخانه: تعداد پریزها معمولاً ۶ عدد
-
پریز ماشین لباسشویی و اجاق گاز: ۷۰ سانتیمتر از کف
-
پریز یخچال و روی اپن: ۱۲۰ سانتیمتر از کف
-
پریز هود: ۱۸۰ سانتیمتر از کف
-
پریز پکیج: ۱۴۰ سانتیمتر از کف
جعبه تقسیم و سیم کشی تلفن و تلویزیون
-
جعبه تقسیم بهتر است خارج از ساختمان نصب شود؛ در صورت نصب داخل ساختمان، فاصله آن از سقف: ۳۰ تا ۵۰ سانتیمتر
-
سیمهای تلفن و تلویزیون باید در لولههای مجزا از سیمهای برق قرار گیرند تا اختلال و خطرات احتمالی کاهش یابد.
-
در صورتی که سیمها در کف ساختمان نصب میشوند، بهتر است از لولههای فولادی مقاوم استفاده شود تا استحکام و ایمنی سیمکشی افزایش یابد. اگر کابلها زیر گچ قرار میگیرند، توصیه میشود که کابلها به صورت یک تکه باشند تا از آسیب و قطعی جلوگیری گردد.
-
فیوزهای مینیاتوری برای کنترل روشنایی نباید بیش از ۱۲ شعله روشنایی را پوشش دهند و برای بیش از ۱۰ فیوز مناسب نیستند. استفاده صحیح از فیوزها باعث افزایش ایمنی برق ساختمان و جلوگیری از اضافه بار میشود.
-
برای سیمکشی هود آشپزخانه، بهتر است از یک سیم فاز و یک سیم نول که از بالای اجاق گاز هدایت میشوند استفاده گردد تا تامین برق هود آشپزخانه به صورت ایمن و استاندارد انجام شود.
-
در طراحی نقشه کلید و پریزهای ساختمان باید به تحمل خط برقی و ظرفیت سیمها توجه ویژه شود. به عنوان مثال، اگر از یک خط برق برای لباسشویی، ماکروفر و یخچال استفاده میکنید، نباید وسیله برقی پرمصرف دیگری به همان خط اضافه شود. رعایت این نکته باعث میشود افت ولتاژ و سوختن تجهیزات برقی رخ ندهد و عملکرد سیستم برق ساختمان بهینه گردد.
انواع مختلف کلید و پریز برق ساختمان
پس از طرحریزی و نقشهکشی کلید و پریزها، مرحله بعدی انتخاب و خرید کلید و پریز مناسب است. امروزه انواع متنوع کلید و پریز در بازار موجود است که از نظر ظاهر، رنگ، جنس و کارایی متفاوت هستند و میتوانند مطابق سلیقه و بودجه کارفرما انتخاب شوند.
با پیشرفت تکنولوژی در برق ساختمان، کلیدهای لمسی یا تاچ نیز وارد بازار شدهاند که با لمس گزینه مورد نظر میتوان روشنایی و تجهیزات برقی ساختمان را کنترل کرد. این نوع کلیدها علاوه بر زیبایی و مدرن بودن، به سهولت استفاده و ایمنی بیشتر سیستم برق ساختمان کمک میکنند.