طراحی سیستم های اعلام حریق ۱
حریق یکی از خطرات اصلی در ساختمان‌ها، مجتمع‌های مسکونی، مراکز تجاری و سایت‌های صنعتی است که می‌تواند خسارات جانی و مالی سنگینی به همراه داشته باشد. پیشگیری، شناسایی سریع و کنترل حریق نیازمند طراحی دقیق سامانه‌های حفاظت در برابر حریق است. در دوره آموزش نصب سیستم اعلام حریق یاد میگیرید که سامانه‌های مدرن، با استفاده از دتکتورهای خودکار، کلیدهای اعلام دستی و تجهیزات هشداردهنده، قابلیت شناسایی سریع و اطلاع‌رسانی به افراد و نیروهای مسئول را دارند.
سامانه‌های حفاظت در برابر حریق
حریق معمولاً از فعالیت‌های شعله‌ساز مانند جوشکاری، لحیم‌کاری یا استفاده از منابع حرارتی غیرایمن آغاز می‌شود. همچنین، آتش‌سوزی‌های عمدی به دلیل عوامل فرهنگی یا رفتاری، یکی از دلایل شایع آتش‌سوزی‌ها هستند و باید در طراحی سامانه‌های حفاظت در برابر حریق مدنظر قرار گیرند.
در مراحل اولیه، حریق بدون شعله و با رشد آهسته شروع می‌شود. مدت زمان این مرحله می‌تواند چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد و به نوع سوخت، میزان اکسیژن و چیدمان مواد قابل اشتعال وابسته است. در این مرحله گرما به تدریج افزایش یافته و مقدار کمی دود تولید می‌شود که بوی دود، اولین علامت حریق است.
تشخیص به موقع این مرحله توسط انسان یا سامانه‌های خودکار، فرصت مناسبی برای مهار آتش پیش از وارد شدن خسارت جدی فراهم می‌کند. با پیشرفت حریق، حرارت به حدی می‌رسد که شعله‌ها ظاهر می‌شوند و سرعت گسترش آتش افزایش می‌یابد. در دقایق اولیه، دمای سقف می‌تواند بیش از ۱۰۰۰ درجه سانتی‌گراد شود و شعله‌ها مواد قابل اشتعال مجاور را مشتعل می‌کنند. در ۳ تا ۵ دقیقه، سقف ساختمان می‌تواند به کوره‌ای داغ تبدیل شده و تمامی محتویات قابل احتراق همزمان شعله‌ور شوند.
اگر ساختار ساختمان مقاوم نباشد، آتش به سایر قسمت‌ها گسترش می‌یابد و کل ساختمان را در معرض تخریب قرار می‌دهد. مهار حریق در این مرحله تنها توسط سامانه‌های اتوماتیک یا نیروهای آتش‌نشانی ممکن است. حضور افراد با خاموش‌کننده‌های دستی در مراحل ابتدایی می‌تواند مؤثر باشد، اما اطلاع‌رسانی ضعیف یا رشد سریع آتش، کارایی روش‌های دستی را کاهش می‌دهد.
ضرورت سامانه‌های اعلام حریق
سامانه‌های اعلام حریق برای شناسایی اولیه حریق و اطلاع‌رسانی سریع به افراد و پرسنل مسئول، اهمیت حیاتی دارند. کاربرد این سامانه‌ها شامل موارد زیر است:
-
ساختمان‌های بلندمرتبه و بزرگ: اطلاع‌رسانی فوری به تمام ساکنین و هدایت آن‌ها به مسیرهای امن
-
سایت‌های صنعتی و مراکز حساس: هشدار سریع به گروه‌های حریق داخلی و نیروهای متخصص
-
حفاظت سرمایه: جلوگیری از خسارت‌های مالی ناشی از آتش‌سوزی
-
ارتباط با مراکز آتش‌نشانی: امکان ارسال هشدار حتی در زمانی که ساختمان خالی است
سامانه‌های اعلام حریق همچنین می‌توانند برای هشدار وضعیت‌های اضطراری مشابه مانند تهدید بمب یا وضعیت اضطراری ایمنی محیطی به کار روند. این سامانه‌ها شبکه‌ای از سنسورها و تجهیزات هشداردهنده هستند که ساختمان را به صورت مداوم پایش کرده و در صورت وقوع حریق، اقدامات لازم را انجام می‌دهند، از جمله:
-
کشف خودکار یا دستی حریق
-
آگاه‌سازی فوری ساکنین و پرسنل مسئول
-
قطع برق یا فعال‌سازی سامانه‌های اطفاء حریق
-
ارسال هشدار به مراکز آتش‌نشانی و ارگان‌های اضطراری
استفاده از این سامانه‌ها می‌تواند زمان پاسخ‌دهی به حریق را به حداقل رسانده و خسارت جانی و مالی را به طور چشمگیری کاهش دهد.
اصول طراحی سامانه اعلام حریق
تعیین اهداف حفاظت حریق
طراحی سامانه‌های حفاظت در برابر حریق باید با تعیین اهداف روشن آغاز شود. این اهداف شامل حفاظت از سرمایه‌ها، حفاظت جانی یا ترکیبی از هر دو می‌شود. اهداف تعیین‌شده بر انتخاب تجهیزات و الگوی نصب سنسورها، آژیرها و کلیدهای دستی اثرگذار هستند.
تعیین نوع کاربری ساختمان
نوع کاربری ساختمان (مسکونی، اداری، تجاری، صنعتی یا آموزشی) نقش مهمی در انتخاب نوع سامانه، نوع دتکتورها و پوشش حفاظتی دارد. برای مثال، مراکز صنعتی نیاز به دتکتورهای حساس به حرارت و گاز دارند، در حالی که ساختمان‌های مسکونی بیشتر به دتکتورهای دود و آژیرهای صوتی نیازمندند.
مشاوره با مراجع ذی‌ربط
مشاوره با مراجع تخصصی مانند آتش‌نشانی، تأمین‌کنندگان تجهیزات و کارشناسان بیمه، به انتخاب سامانه مناسب و تعیین الزامات قانونی کمک می‌کند.
استانداردها و مقررات
تجهیزات و سامانه‌های حفاظت در برابر حریق باید مطابق با استانداردهای معتبر طراحی، نصب و تست شوند. برخی از مهم‌ترین استانداردها عبارتند از:
-
BS5839: استاندارد جامع طراحی و نصب سامانه‌های اعلام حریق در ساختمان‌های عمومی و مسکونی
-
BS5588: مقررات سازه و حفاظت در برابر حریق
-
BS7273: اجرای سامانه‌های حفاظت و هماهنگی بین سامانه‌ها
-
EN54: استاندارد تجهیزات سامانه اعلام حریق شامل دتکتورها، آژیرها و منابع تغذیه
-
ASTM E119: استاندارد تست مقاومت سازه‌ها در برابر حریق
این استانداردها معیارهایی مانند حساسیت سنسورها، پوشش فضاها، زمان واکنش، مقاومت در برابر شعله و دود و روش‌های تست عملکرد را تعیین می‌کنند و اطمینان می‌دهند که سامانه در شرایط واقعی عملکرد مؤثر دارد.
الگوهای حفاظتی سامانه‌های اعلام و اطفاء حریق
سامانه‌های حفاظت در برابر حریق بر اساس اهداف و نوع کاربری ساختمان به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
سامانه‌های نوع P (حفاظت سرمایه)
این سامانه‌ها با هدف حفاظت از اموال و سرمایه‌ها طراحی می‌شوند و باید حریق را در مراحل اولیه شناسایی کرده و به سرعت به نیروهای آتش‌نشانی اطلاع دهند. زیرسامانه‌های نوع P شامل:
-
P1: پوشش کامل ساختمان با دتکتورهای خودکار، به جز فضاهای کم‌خطر
-
P2: پوشش فضاهای با احتمال بالای آتش، با جداسازی فضاهای کم‌خطر توسط موانع فیزیکی
سامانه‌های نوع L (حفاظت جانی)
سامانه‌های حفاظتی نوع L برای حفاظت از افراد حاضر در ساختمان طراحی شده و باید هشدار کافی برای تخلیه ایمن را فراهم کنند. زیرسامانه‌های نوع L شامل:
-
L1: پوشش کامل ساختمان با دتکتورهای خودکار
-
L2: پوشش فضاهای مشخص با ریسک بالای جانی
-
L3: حفاظت مسیرهای فرار و پلکان‌ها
-
L4: حفاظت مسیرهای اصلی فرار
-
L5: حفاظت ویژه حریق با تمرکز بر مکان‌های خاص
سامانه دستی M
این نوع سامانه تنها به اعلام دستی حریق توسط افراد متکی است و برای مکان‌هایی که احتمال حضور افراد کم یا خوابیدن وجود ندارد مناسب است. سامانه M پایه‌ای‌ترین نوع حفاظت جانی محسوب می‌شود و معمولاً با کلیدهای اعلام دستی تجهیز می‌شود.
مشخصه‌های ارزیابی مقاومت سامانه‌ها
T-Rating
این پارامتر میزان مقاومت دیوارها و موانع در برابر انتقال حرارت و شعله را اندازه‌گیری می‌کند. واحد آن ساعت است و نشان می‌دهد که حداکثر چند ساعت طول می‌کشد تا دمای سمت دیگر دیوار به ۱۸۱ درجه سانتی‌گراد برسد.
L-Rating
میزان مقاومت در برابر نفوذ دود و هوای گرم را نشان می‌دهد و معمولاً با واحد CFM/ft² اندازه‌گیری می‌شود.
F-Rating
زمانی را مشخص می‌کند که شعله‌ها نمی‌توانند از میان سامانه عبور کنند و شامل تحمل تست آب مطابق استاندارد ASTM E119 است.
سامانه‌های حفاظت در برابر حریق ابزارهای حیاتی برای کاهش خسارت‌های جانی و مالی هستند. طراحی بهینه آن‌ها نیازمند شناخت رفتار حریق، تعیین اهداف حفاظتی، انتخاب تجهیزات مطابق استانداردهای معتبر، پوشش مناسب فضاها و آموزش پرسنل است. استفاده صحیح از این سامانه‌ها می‌تواند جان انسان‌ها را نجات دهد و سرمایه‌های ساختمان را حفظ کند، ضمن اینکه امکان مدیریت بهینه حوادث و کاهش خطرات احتمالی را فراهم می‌آورد.
