آموزش تعمیر رسیور گیرنده دیجیتال

در دوره آموزش تعمیر رسیور و این مطلب به معرفی کامل بخش‌های اصلی برد رسیور می‌پردازیم و رایج‌ترین مشکلاتی که کاربران هنگام استفاده از این دستگاه با آن مواجه می‌شوند را بررسی می‌کنیم. همچنین روش‌های پروگرام کردن آی‌سی‌های رسیور، نحوه‌ی تعویض IC در مدار و نکات مهمی که باید در هنگام تعمیر رسیور به آن توجه کنید را توضیح داده‌ایم. با مطالعه این آموزش می‌توانید مهارت خود را در زمینه تعمیر رسیور دیجیتال افزایش دهید و با آشنایی بیشتر با ساختار داخلی دستگاه، به رفع عیب‌های متداول آن بپردازید.

روش تعمیر رسیور دیجیتال

برای موفقیت در تعمیر رسیور دیجیتال باید هم دانش کافی درباره ساختار برد و آی‌سی‌ها داشته باشید و هم از ابزار تخصصی مانند پروگرامر آی‌سی، هویه، هیتر، مولتی‌متر و میکروسکوپ تعمیرات استفاده کنید. ترکیب مهارت فنی و تجهیزات مناسب به شما کمک می‌کند تا مشکلات متداول رسیور را سریع‌تر برطرف کنید و کیفیت تعمیرات خود را افزایش دهید.

تعمیر رسیور دیجیتال یکی از شاخه‌های مهم در حوزه تجهیزات الکترونیکی است که نیاز به دانش فنی و ابزار تخصصی دارد. با شناخت بخش‌های اصلی برد، آشنایی با مشکلات متداول و استفاده از ابزار استاندارد می‌توان عیب‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری رسیور را به‌طور کامل برطرف کرد.

اهمیت شناخت برد و آی‌سی‌های رسیور

برد رسیور شامل قطعات حساسی مانند آی‌سی فلش، حافظه EEPROM، خازن‌ها و مقاومت‌های SMD است. یکی از مهم‌ترین مراحل در تعمیر رسیور، پروگرام کردن آی‌سی‌ها یا در صورت لزوم تعویض IC معیوب می‌باشد. بدون آشنایی با این فرآیند، رفع بسیاری از خطاهای نرم‌افزاری و روشن نشدن دستگاه امکان‌پذیر نخواهد بود.

ابزارهای تعمیر رسیور دیجیتال

دستگاه هویه و هیتر

برای لحیم‌کاری دقیق و جدا کردن قطعات معیوب از روی برد، استفاده از هویه و هیتر با کیفیت ضروری است. هیتر مخصوص تعمیرات رسیور امکان جداسازی آی‌سی‌های SMD را بدون آسیب به مدار فراهم می‌کند.

پروگرامر آی‌سی TNM 7000

این ابزار حرفه‌ای برای خواندن و نوشتن اطلاعات روی آی‌سی‌های رسیور استفاده می‌شود. پروگرامر در رفع مشکلات نرم‌افزاری و حل خطاهایی مثل هنگ کردن یا روشن نشدن رسیور نقش کلیدی دارد.

مولتی‌متر دیجیتال

مولتی‌متر وسیله‌ای برای اندازه‌گیری ولتاژ، تست اتصالات و بررسی سلامت قطعات روی برد است. این ابزار کمک می‌کند تا سریع‌تر عیب اصلی مدار پیدا شود.

تینر و فلاکس

برای افزایش کیفیت لحیم‌کاری و جلوگیری از اتصال کوتاه در برد رسیور، استفاده از تینر و فلاکس ضروری است. این مواد همچنین باعث تمیز ماندن برد می‌شوند.

پنس و ابزار تمیزکاری

به دلیل کوچک بودن قطعات رسیور، پنس و ابزارهای ظریف‌کاری نقش مهمی در جابجایی دقیق قطعات SMD دارند. استفاده درست از این ابزار مانع آسیب دیدن برد خواهد شد.

ذره‌بین یا میکروسکوپ تعمیرات

برد رسیور دارای مسیرها و قطعات بسیار ریز است. برای مشاهده دقیق و تعمیر اصولی، استفاده از میکروسکوپ تعمیرات یا ذره‌بین حرفه‌ای ضروری است.

تعمیر تیونر رسیور و عیب یابی برد آنتن

تیونر یکی از مهم‌ترین بخش‌های برد رسیور دیجیتال است که وظیفه دریافت و پردازش سیگنال‌های ماهواره‌ای را بر عهده دارد. در بسیاری از مواقع، مشکلاتی مثل شطرنجی شدن تصویر رسیور، نداشتن سیگنال یا اختلال در ولتاژ خروجی LNB ناشی از خرابی تیونر و قطعات مرتبط با آن است. در دوره آموزش تعمیر رسیور و این مقاله به معرفی قطعات اصلی و روش‌های عیب یابی تیونر رسیور می‌پردازیم.

قطعات مهم روی برد رسیور و نقش آن‌ها در عملکرد تیونر

• آی‌سی LM317: وظیفه تنظیم ولتاژ 13 تا 18 ولت برای LNB را بر عهده دارد. خرابی این قطعه موجب می‌شود رسیور ولتاژ مناسب برای تغذیه ال‌ان‌بی را تامین نکند.

• ترانزیستور TIP42: در صورت معیوب شدن، ولتاژ خروجی LNB به کلی قطع خواهد شد.

• رگولاتور 5 ولت: یکی از منابع اصلی تغذیه تیونر است که خرابی آن باعث قطع شدن سیگنال رسیور می‌شود.

• فیوز F100 (زرد رنگ): در زمان اتصال کوتاه سیم‌های LNB می‌سوزد و ارتباط سیگنال قطع می‌شود.

• خازن‌های الکترولیت کنار تیونر: خرابی این خازن‌ها معمولاً دلیل اصلی شطرنجی شدن تصویر در رسیور است.

آی‌سی‌ها و مقاومت‌های تاثیرگذار در عملکرد تیونر

آی‌سی LCX04: در کنار کریستال مادربرد قرار دارد. اگر این آی‌سی خراب شود، LM317 قادر به تنظیم ولتاژ 13-18 نخواهد بود.

مقاومت 75 اهم: در ورودی LM317 قرار دارد و خرابی آن باعث می‌شود دستگاه فقط فرکانس‌های زیر 1900 را اسکن کند. تعویض این مقاومت مشکل را برطرف می‌کند.

ایرادات رایج در تیونر رسیور

• داشتن قدرت و کیفیت سیگنال اما عدم توانایی در جستجوی کانال‌ها → نشانه خرابی تیونر رسیور.

• شطرنجی شدن تصویر رسیور با وجود تنظیم صحیح دیش → خرابی تیونر یا لحیم سردی CPU، فلش یا رم.

• نمایش تصویر بدون تغییر در نمودار سیگنال → عیب در تیونر یا متعلقات برد رسیور.

• تک‌پولاریزه شدن دستگاه (فقط Vertical یا Horizontal فعال است) → خرابی ترانزیستور سوئیچ تیونر یا آی‌سی LM317.

• عمل نکردن سوئیچر → مشکل در تولید فرکانس 22 کیلوهرتز توسط رسیور.

قطعات داخلی تیونر رسیور

تیونر شامل قطعات مهمی مثل کریستال، چیپ ix2410، ترانزیستور فرکانس بالا و خازن 104 آبی رنگ است. خرابی این اجزا موجب می‌شود سیگنال رسیور قطع شود یا کیفیت آن پایین بیاید. در برخی موارد امکان تعمیر تیونر وجود دارد اما گاهی نیاز به تعویض کامل آن خواهد بود.

نکات مهم برای جلوگیری از خرابی تیونر رسیور

• از اتصال مغزی و شیلد کابل آنتن جلوگیری کنید.

• هنگام LOOP کردن با رسیور آنالوگ، دو دستگاه را به‌طور همزمان روشن نگذارید. نبود مدار محافظ در برخی مدل‌ها باعث سوختن تیونر خواهد شد.

برای رفع مشکلاتی مثل شطرنجی شدن تصویر، خرابی سیگنال رسیور یا تنظیم نشدن ولتاژ LNB باید قطعاتی مانند LM317، TIP42، فیوز F100 و خازن‌های الکترولیت بررسی شوند. در بسیاری از مواقع با عیب یابی برد رسیور می‌توان مشکل را برطرف کرد، اما در برخی موارد نیاز به تعویض تیونر رسیور خواهد بود.

مموری و رم در رسیور

هنگام روشن شدن رسیور، اطلاعات ابتدا وارد RAM می‌شوند و سپس دستگاه شروع به کار می‌کند. خرابی رم باعث می‌شود دستگاه لود نشود، با ارور مواجه شود یا فقط چراغ قرمز روشن بماند (در برخی مدل‌ها نمایش "4-8" یا دو نقطه روی پنل). در بعضی دستگاه‌ها وجود دو رم باعث می‌شود خرابی یکی از آن‌ها مستقیماً روی تصویر تأثیر بگذارد.

مموری (Memory) نقش حافظه دائم را دارد. خرابی آن باعث می‌شود:

• تنظیمات و کانال‌ها بعد از خاموش شدن ذخیره نشوند.

• نرم‌افزار جدید نصب یا آپدیت نشود.

در برخی مدل‌ها مانند استارست 190، روشن نشدن دستگاه و نمایش ساعت معمولاً به رم یا فلش مربوط نیست و از رگولاتور 7812 پشت تیونر ناشی می‌شود.

هنگ کردن رسیور و نقش کریستال در عملکرد دستگاه

دلایل هنگ کردن رسیور

یکی از رایج‌ترین مشکلات در تعمیر رسیور دیجیتال، قفل کردن یا هنگ دستگاه است. این ایراد می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد:

• ضعف پاور رسیور: نوسان یا کاهش ولتاژ در مدار تغذیه، به‌ویژه خرابی آی‌سی رگولاتور، می‌تواند باعث هنگ کردن دستگاه شود.

• کمبود رم در مدل‌های قدیمی (مانند هیومکس، فوکس، لیزر 2003، اسکای ایکس، استرانگ): در این حالت با تعویض سریع کانال‌ها دستگاه هنگ می‌کند که معمولاً با ریست یا قطع و وصل برق رفع می‌شود.

• مشکل نرم‌افزاری: اگر دستگاه از ابتدا قفل کند، معمولاً با نصب مجدد یا به‌روزرسانی نرم‌افزار برطرف می‌شود.

• گرم شدن CPU در برخی مدل‌ها (مثل استارست 120، 130، 150): به دلیل نبود خنک‌کننده کارخانه‌ای، بعد از چند ماه استفاده، هنگ کردن و ریست شدن دستگاه رخ می‌دهد. نصب یک هیت‌سینک آلومینیومی با خمیر سیلیکون روی CPU بهترین راه‌حل برای جلوگیری از این مشکل است.

در صورتی که چیپست CPU آسیب دیده باشد، باید عملیات ریبال (Reball) انجام شود.

کریستال و خرابی‌های مرتبط با آن

کریستال یکی از قطعات حیاتی روی برد رسیور است که وظیفه تولید پالس ساعت برای CPU و آی‌سی‌های دیگر را بر عهده دارد. این قطعه معمولاً به دو شکل وجود دارد:

• دوپایه ایستاده (مدل‌های استارست، سامسونگ، سوپراستار)

• چهارپایه مستطیلی (مدل‌های لیزر، اسکای، متاباکس، استرانگ)

عدد حک شده روی کریستال معمولاً 27000000 یا 27 MHz است که نشان‌دهنده دقت و فرکانس کاری آن می‌باشد.

علائم خرابی کریستال در رسیور

• روشن نشدن کامل دستگاه یا حتی jtag نشدن

• سیاه و سفید شدن تصویر

• ایجاد اختلال در جستجوی کانال‌ها

هنگام تعویض کریستال باید به دقت فرکانس حک شده روی قطعه توجه کنید، زیرا دقت آن مستقیماً بر عملکرد صحیح پردازنده تأثیر می‌گذارد.

خرابی آی‌سی RS232 یا MAX232

آی‌سی RS232 یا همان پورت پروگرام رسیور، قطعه‌ای حیاتی برای فلش کردن و بروزرسانی نرم‌افزار است. در صورت خرابی این آی‌سی، دیگر امکان پروگرام کردن رسیور وجود ندارد و تنها راه‌حل، تعویض قطعه می‌باشد.

مدارات صوت و تصویر رسیور و عیوب آن

در رسیورهای استارست 120، 130، 150 و 200، برای پردازش و تقویت سیگنال‌های ویدیو و صدا از آی‌سی‌های مختلف استفاده می‌شود:

• در مدل‌های قدیمی و پلاس:
  از IC CXA2161 محصول سونی (چهارطرفه) استفاده شده است. این چیپ همزمان وظیفه پردازش و تقویت صدا و تصویر را دارد. خرابی آن باعث از بین رفتن یکی یا هر دو خروجی (Video/Audio) می‌شود.

  • راه‌حل موقت: اتصال دو پایه‌ی مشخص برای بازگرداندن صدا، هرچند در این حالت کنترل ولوم غیرفعال خواهد شد.

• در رسیورهای جدید (۲ مگ):
  پردازش تصویر توسط یک آی‌سی ۸ پایه کوچک بالای فیش‌های ویدیو و صدا انجام می‌شود و برای تقویت صدا از ترانزیستورها استفاده شده است.

روش تست آی‌سی تصویر و صدا

در صورت عدم وجود تصویر، می‌توانید بدنه فیش ویدیو را به شاسی و مغزی آن را به سر خازن‌های الکترولیت بالای اسکارت وصل کنید:

• اگر تصویر درهم‌ریخته ظاهر شد → آی‌سی سالم است و یکی از ترانزیستورها سوخته است.

• اگر تصویر مات و کم‌نور بود → مشکل از لحیم سردی یا خرابی ترانزیستور تقویت‌کننده است.

بخش سنسور و کنترل رسیور

این قسمت ساده‌ترین بخش رسیور است. رایج‌ترین مشکل آن کار نکردن کنترل دستگاه است که معمولاً با تعویض سنسور مادون قرمز پنل جلو برطرف می‌شود.

مشکلات نرم‌افزاری رسیور

خرابی‌های نرم‌افزاری می‌توانند علائمی مشابه ایرادات سخت‌افزاری داشته باشند. برای رفع آن‌ها:

1. ابتدا دستگاه را بازگشت به تنظیمات کارخانه (Default) کنید.

2. در صورت رفع نشدن مشکل، آخرین نسخه نرم‌افزار را دانلود و نصب کنید.

3. اگر همچنان مشکل پابرجا بود، عیب از سخت‌افزار است و باید به یک تعمیرکار حرفه‌ای رسیور مراجعه کنید.

از جمله رایج‌ترین مشکلات نرم‌افزاری می‌توان به اسکن نشدن کانال‌ها اشاره کرد. البته قبل از هر اقدام، حتماً از سالم بودن دیش، کابل‌کشی و رسیور دوم تستی اطمینان حاصل کنید.

عیوب رسیورها و روش تعمیر گیرنده دیجیتالی

خرابی آی‌سی فلش (Flash IC) در رسیور

آی‌سی فلش حافظه دائمی رسیور است و وظیفه ذخیره تنظیمات و نرم‌افزار را بر عهده دارد. در صورت خرابی، دستگاه قادر به بوت شدن و ذخیره اطلاعات نخواهد بود. برای تعمیر این مشکل، آی‌سی فلش باید با نمونه مشابه تعویض شود. این قطعه در اکثر مدل‌های استارست، لیزر، اسکای و استرانگ حیاتی است.  در کلاس آموزش تعمیر رسیور شما با پروگرامر تی ان ام این آی سی را یاد میگیرید که برنامه ریزی کنید.

خرابی کریستال 27 مگاهرتز

کریستال وظیفه تولید پالس ساعت برای پردازنده و آی‌سی‌های دستگاه را دارد. خرابی کریستال باعث روشن نشدن دستگاه، سیاه و سفید شدن تصویر یا اختلال در جستجوی کانال‌ها می‌شود. برای تعمیر، کریستال معیوب باید با نمونه مشابه و با فرکانس دقیق جایگزین شود.

خرابی آی‌سی تیونر

آی‌سی تیونر مسئول دریافت سیگنال ماهواره‌ای است. خرابی آن باعث ضعیف شدن سیگنال یا قطع کامل آن می‌شود. روش تعمیر شامل تعویض آی‌سی تیونر یا در بعضی موارد تعمیر تخصصی مدار تیونر است.

خرابی آی‌سی تغذیه LM317

آی‌سی LM317 ولتاژ 13 و 18 ولت را برای تغذیه LNB تنظیم می‌کند. در صورت خرابی، ولتاژ خروجی مناسب تامین نمی‌شود و سیگنال به درستی دریافت نخواهد شد. تعویض LM317 با نمونه مشابه مشکل را برطرف می‌کند.

خرابی آی‌سی RS232 یا MAX232

این آی‌سی برای اتصال رسیور به کامپیوتر و پروگرام کردن دستگاه استفاده می‌شود. خرابی آن باعث عدم ارتباط با کامپیوتر و عدم امکان بروزرسانی نرم‌افزار می‌شود. برای تعمیر، آی‌سی معیوب باید تعویض شود.

خرابی آی‌سی صوت و تصویر CXA2161

آی‌سی CXA2161 پردازش و تقویت سیگنال‌های صوت و تصویر را انجام می‌دهد. خرابی آن منجر به قطع صدا یا تصویر می‌شود. تعمیر شامل تعویض آی‌سی یا بررسی مدارهای جانبی و ترانزیستورهای تقویت‌کننده است.

روش‌های تخصصی تعمیر رسیور

بررسی و تعویض قطعات معیوب

پس از شناسایی قطعات خراب، باید آن‌ها با نمونه‌های اورجینال جایگزین شوند. استفاده از ابزار مناسب مانند هویه با نوک دقیق و هیتر توصیه می‌شود.

پروگرام کردن آی‌سی‌های فلش و RS232

برای پروگرام آی‌سی فلش یا RS232، باید از نرم‌افزار و کابل‌های مخصوص استفاده کرد. این کار نیازمند دقت و تجربه است تا از آسیب به برد جلوگیری شود.

تست و تنظیم ولتاژ خروجی

پس از تعویض قطعات، ولتاژهای خروجی مانند 13 و 18 ولت باید با مولتی‌متر بررسی شود و در صورت نیاز، تنظیمات لازم انجام شود.

بررسی و تعمیر مدار صوت و تصویر

در صورت قطع شدن صدا یا تصویر، مدار صوت و تصویر باید بررسی شود. خرابی ترانزیستورهای تقویت‌کننده یا آی‌سی‌های مرتبط باید شناسایی و تعمیر شوند.

نکات مهم در تعمیر رسیور

• استفاده از قطعات اورجینال برای اطمینان از عملکرد صحیح دستگاه.

• داشتن تجربه و آموزش کافی در تعمیر رسیور برای جلوگیری از آسیب‌های بیشتر.

• انجام تست نهایی پس از تعمیر برای اطمینان از رفع کامل مشکل.

انواع دستگاه گیرنده دیجیتال رسیور شامل استارست (StarSat)، لیزر (Laser)، اسکای (Sky)، استرانگ (Strong)، فاکس‌کم (Freesat)، های‌ویژن (HiVision) و لینک‌سی (Linksee) هستند، که در دوره آموزش تعمیر رسیور عملا با مدارات هر یک کار میکنیم. مدل‌های معروف این برندها عبارتند از: SR-120، SR-130، SR-150، SR-200 (استارست)، LS-200، LS-250 (لینک‌سی)، FS-1300، FS-1700 (فاکس‌کم) و HV-120، HV-150 (های‌ویژن).

این رسیورها معمولاً مشکلات مشابهی دارند که شامل قطع صدا یا تصویر، هنگ کردن، روشن نشدن، عدم اسکن کانال‌ها و مشکل در آپدیت نرم‌افزار می‌شوند.

روش تعمیر و عیب‌یابی رسیور

بررسی ولتاژ و تغذیه: ابتدا آی‌سی‌های تغذیه مانند LM317، رگولاتورها و خازن‌های پاور را بررسی کنید تا ولتاژهای خروجی صحیح باشند.

بازرسی آی‌سی‌های کلیدی: آی‌سی‌هایی مانند Flash Memory، آی‌سی تیونر، CXA2161 و MAX232 باید از نظر عملکرد حافظه، دریافت سیگنال و ارتباط با کامپیوتر بررسی شوند.

تعمیر مدار صوت و تصویر: برای رفع مشکلات صدا و تصویر، ترانزیستورها، آی‌سی CXA2161 و کریستال 27 مگاهرتز را بررسی و قطعات معیوب را تعویض کنید.

آپدیت نرم‌افزار و پروگرام آی‌سی‌ها: مشکلات نرم‌افزاری را با نصب نرم‌افزار اصلی و پروگرام آی‌سی‌های Flash و RS232 برطرف کنید.

کنترل حرارت و خنک‌کنندگی: در مدل‌هایی که CPU گرمای زیادی تولید می‌کند، نصب هیت‌سینک و استفاده از خمیر سیلیکون باعث جلوگیری از هنگ کردن و افزایش عمر دستگاه می‌شود.

با رعایت این مراحل، می‌توان اکثر عیوب سخت‌افزاری و نرم‌افزاری رسیورهای ایرانی را رفع کرد و عملکرد دستگاه را بهینه نمود. این روش برای تعمیر تمام برندها و مدل‌های رسیور قابل استفاده است و یک راهنمای جامع برای تکنسین‌ها محسوب می‌شود.